یادداشت مهمان،
پیشبینی های محیط زیستی که نشانه های آن درحال وقوع است
به اعتقاد رئیس گروه علوم پایه فرهنگستان علوم و استاد زمین شناسی دانشگاه شیراز، تعارض راه حل های پیشنهادی برای کاهش گسیل گازهای گلخانه ای با منافع ملی کشورها، دلیل ناموفق بودن تمام تلاش ها در این حوزه است؛ بگونه ای که بر مبنای پیشبینی های بین المللی تا سال ۲۱۰۰ دمای میانگین زمین تا ۳.۷ درجه سانتی گراد افزایش می یابد؛ واقعیتی که الان با ذوب یخ های قطبی، انقراض خیلی از آبزیان و کلونی های مرجانی، وقوع سیل و خشکسالی و افزایش تعداد طوفان های دریایی مشاهده کرد.
به گزارش ایسنا، به باور محققان زمین شناس محیط زیستی، علاوه بر حضور و افزایش غلظت گازهای گلخانه ای و بخصوص کربن دی اکسید و متان در جوّ، کاهش سپیدایی (Albedo) زمین هم به علت ذوب شدن صفحات و سکوهای یخ در دو قطب در فرایندی شتابندخه و سازوکاری پسخورندی (Feedback mechanism) در افزایش میانگین دمای زمین نقش داشته است. بر مبنای پیش بینی های بین المللی میانگین دمای زمین تا سال ۲۱۰۰ میلادی می تواند تا ۳.۷ درجه سانتی گراد در نقاط مختلف آن افزایش یابد.
چنین رخدادی بی تردید با رویدادهای بسیار ناخوشایندی مانند بالا آمدن سطح آب دریا و به زیر آب رفتن شهرهای ساحلی و جزایر دریایی، اسیدی شدن آب اقیانوس و انقراض خیلی از آبزیان و کلونی های مرجانی، کوچک شدن صفحات یخ شمالگان و سکوهای یخی جنوبگان، تغییر الگوهای بارش و تشدید باران های موسمی و افزایش احتمال وقوع فاجعه های اقلیمی مانند موج های شدید گرما، وقوع سیل و خشکسالی و افزایش تعداد طوفان های دریایی شود. بشر هم اکنون شاهد بوده است که افزایش ۱.۵ تا ۲ درجه سانتیگراد میانگین دما در بعضی از نقاط زمین، به انقراض بعضی از گونه های گیاهی و جانوری حساس به تغییر دما انجامیده، بوم سامانه های زیادی را در معرض نابودی قرار داده و بسیاری دیگر را ناگزیر از جابهجایی کرده است. این جابه جایی بومسامانه ها هم ناگزیر به کوچک یا بزرگ شدن گستره جغرافیایی زیستگاه زیست وران و همچون مهاجرت جمعیت های انسان انجامیده است.
در این زمینه دکتر فرید مُر، عضو پیوسته و رئیس گروه علوم پایه فرهنگستان علوم، استاد زمین شناسی دانشگاه شیراز طی ارسال یادداشتی به خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، چنین توضیح می دهد:
«مهمترین پرسشی که در ارتباط با تغییر اقلیم زمین در ذهن هر انسان فرهیخته ای خطور می کند، این است که چرا بشر به رغم توانایی های شگرف علمی، از حل کردن این چالش جهانی که حیات در این سیاره را به خطر انداخته، ناموفق بوده است. در پاسخ باید اظهار داشت که تغییر اقلیم مشکلی جهانی (Global) است که مقابله با آن هم راه حل جهانی می طلبد و راه حل های بومی (Local) قادر به حل این مشکل نیستند.
از سویی تفاوت توسعه در کشورهای مختلف (توسعه یافته، درحال توسعه و توسعه نیافته)، وجود نظام های مختلف اقتصادی (سرمایه داری، سوسیالیستی، کمونیستی) و تفاوت های سیاسی، نظامی، اعتقادی، فرهنگی و یا ناسیونالیستی-نژادی در جوامع متعدد بشری، دستیابی به توافقی جهان شمول در این ارتباط را ناممکن ساخته است. رسیدن به توافقی جهانی در ارتباط با تغییر اقلیم مستلزم بده بستان های بی شماری است که بی تردید، با آنچه که "منافع ملی" کشورها خوانده می شود، در تضاد و تعارض خواهد بود. این تعارض راه حل های پیشنهادی برای کاهش گسیل گازهای گلخانه ای با منافع ملی کشورها، دلیل ناموفق بودن تمام تلاش هایی بوده است که تا کنون در چارچوب برگزاری چند ده کنفرانس بین المللی در شهرهای مختلف جهان مانند ژوهانسبورگ، ریودوژانیرو، کیوتو، استکهلم، مادرید و آخرین آنها در پاریس برگزار شده و به رغم امضای انواع تفاهم نامه ها و تعهد دادن کشورها به رعایت مفاد مورد توافق، مشکل تغییر اقلیم، نه تنها برطرف نشده، بلکه شتابنده تر از پیش در مقابل چشم جهانیان به سمت هر چه وخیم تر شدن پیش می رود.
زمین ۴۶۰۰ میلیون سال پیش به شکل سیاره ای مستقل در منظومه شمسی تشکیل شد. جوّ زمین اولیه با جوّ امروزی آن تفاوت زیادی داشت، ولی با گذشت زمان و در حدود ۲۳۰۰ میلیون سال پیش، ترکیب جوّ کم و بیش شبیه به ترکیب امروزی آن شد. گسترش انفجاری گونه های زیستی در مدت زمانی به نسبت کوتاه که به آن "مهبانگ زیست شناختی" (Biological big bang) می گویند ۵۴۲ میلیون سال پیش در زمین رخ داد و سن اولین جانداران خشکی هم به ۴۲۰ میلیون سال پیش باز می گردد.
زمین شناسان با تاکید بر آثار زمین شناختی اعتقاد دارند که از زمان وقوع مهبانگ زیست شناختی تا کنون ۵ رویداد که به انقراض جمعی خیلی از گونه های زیستی زمین منجر گردیده است، به ترتیب در ۴۳۳، ۳۵۹، ۲۵۱، ۲۰۰ و ۶۵ میلیون سال پیش رخ داده است. دست کم ۳ رویداد از این انقراض های جمعی به حوادث فرازمینی یا به بیانی برخورد "شخانه "ها (شهابسنگ ها) با زمین نسبت داده شده است که دو گودال ناشی از این برخوردها امروزه در ایالت آریزونای آمریکا و شبه جزیره یوکاتان در کشور مکزیک بعنوان جاذبه های گردشگری مورد بازدید گردشگران قرار دارند.
جدای از این ۵ رویداد منجر به انقراض های جمعی، حادثه یا رشته ای از حوادث حدود ۵۵ میلیون سال پیش در زمین و در مرز سن های زمین شناختی پالئوسن-ائوسن رخ داده است که زمین شناسان آنرا بعنوان "بیشینه گرمایی پالئوسن-ائوسن" (PETM) می شناسند و طی آن دمای زمین و غلظت گازهای کربن دی اکسید و متان در جوّ به شدت بالا رفت و آب اقیانوس به اندازه ای اسیدی شد که انقراض تعداد زیادی از گونه های گیاهی و جانوری در دریا و خشکی را به دنبال داشت. خیلی از زمین شناسان اعتقاد دارند که اگر از افزایش غلظت کربن دی اکسید و متان در جوّ جلوگیری نشود، زمین در آینده ای نه چندان دور با وضعیتی شبیه به رویداد PETM مواجه خواهد شد.
از دیدگاه اقلیم شناسی زیست محیطی، تغییرات اقلیمی امروزی زمین، نامتوازن شدن بودجه انرژی آن است. حفظ توازن بودجه انرژی زمین مستلزم برابری نسبی انرژی تابشی دریافت شده از خورشید، با انرژی بازتابیده از زمین به فضا در بازه مشخصی از زمان است. انرژی خورشید به صورت تابش طول موج های مرئی و کوتاه به زمین رسیده و بعد از جذب شدن ۴۷ درصد از این انرژی تابشی در سطح زمین، مابقی انرژی به شکل بازتابش امواج با طول موج بلند (فروسرخ) به فضا بازتابانده می شود.
البته فقط ۷۰ درصد از امواج فروسرخ بازتابیده از زمین از جوّ آن عبور کرده و به فضا می رسد؛ چون که ۳۰ درصد دیگر جذب قطرک های تشکیل دهنده ابر و گازهای گلخانه ای موجود در پایین ترین لایه جوّ زمین (تروپوسفر یا وردسپهر) می شود. بیشترین غلظت گازهای گلخانه ای به کربن دی اکسید (CO۲) متعلق می باشد که غلظت آن در جوّ از حدود ۳۰۰ قسمت در میلیون (ppm) درست قبل از شروع انقلاب صنعتی و اختراع ماشین بخار توسط جیمز وات اسکاتلندی، امروزه به ppm ۴۱۵ رسیده است.
غلظت این گاز در جوّ طی دهه گذشته ۱۴۸ درصد افزایش پیدا کرده است. البته CO۲ در مقایسه با سایر گازهای گلخانه ای از نظر جذب تابش فروسرخ بازتابیده از سطح زمین، گاز چندان قدرتمندی به حساب نمی آید. قوی ترین گاز گلخانه ای موجود در اتمسفر زمین "بخار آب" است، اما خوشبختانه این گاز از توان انباشته شدن در جوّ برخوردار نیست و با رسیدن غلظت آن به حدی معین، تبدیل به باران شده و بر زمین می بارد. توان جذب تابش خیلی از گازهای گلخانه ای دیگر هم از گاز CO۲ بیشتر است. اما افزایش غلظت کربن دی اکسید و انباشته شدن آن در لایه های پایینی جوّ به مراتب از دیگر گازها بیشتر است.
به طور کلی شهرت گاز CO۲ بعنوان مهمترین گاز گلخانه ای در جوّ زمین به سه مورد باز می گردد؛ اول "طولانی بودن نسبی زمان ماند (Residence time) آن در جوّ"، دوم "واکنش آن با آب اقیانوس بعنوان ذخیره گاه موقت کربن دی اکسید به صورت کربنات و بیکربنات کلسیم در بدن آبزیان و هم تشکیل کربنیک اسید" و در آخر و شاید بعنوان مهمترین دلیل باید به "افزایش پیوسته و فزاینده این گاز در جوّ به علت سوزاندن سوخت های فسیلی در نیروگاه ها و وسایل نقلیه" اشاره نمود.
پس از کربن دی اکسید، متان فراوان ترین گاز گلخانه ای در جوّ زمین است که غلظت آن در جوّ در دهه گذشته (۲۰۲۱-۲۰۱۱ میلادی) از ۱۸۱۷ قسمت در میلیارد (ppb) با ۲۰۶ درصد افزایش به ۱۸۶۹ قسمت در میلیارد رسیده است. فشار تابشی (Radiative forcing) هر مولکول گاز متان ۳۰ برابر فشار تابشی یک مولکول گاز CO۲ و زمان ماند آن در جوّ هم بیشتر از دو برابر زمان ماند کربن دی اکسید است. منابع مهم تولید گاز متان در زمین، علاوه بر فضولات انسانی، تپاله گاو و گاوداری های صنعتی بزرگ در کشورهای توسعه یافته جهان و آرژانتین است.
یکی از علل مهم مبارزه طرفداران محیط زیست با گوشتخواری، حجم زیاد گاز متان ساخته شده در گاوداری ها است. اما مهمترین مسئله در مورد گاز گلخانه ای متان این است که حجم بزرگی از این گاز در یخ بستر خیلی از دریاها و اقیانوس در ساختار بلوری تلفیقی از آب به نام کلاترات (Clathrate) به دام افتاده است که در صورت گرم شدن آب اقیانوس و ذوب شدن مولکول های کلاترات آزاد شده و به سرعت وارد جوّ زمین می شود. برخی زمین شناسان زیست محیطی اعتقاد دارند که رویداد PETM هم نتیجه چنین فرآیندی بوده است.
علاوه بر حضور و افزایش غلظت گازهای گلخانه ای و بخصوص کربن دی اکسید و متان در جوّ، کاهش سپیدایی (Albedo) زمین هم به علت ذوب شدن صفحات و سکوهای یخ در دو قطب در فرایندی شتابنده و سازوکاری پسخورندی (Feedback mechanism) در افزایش میانگین دمای زمین نقش داشته است. بر مبنای پیش بینی نهاد بین المللی IPCC (Intergovernmental Panel for Climate Change)، میانگین دمای زمین تا سال ۲۱۰۰ میلادی می تواند تا ۳.۷ درجه سانتی گراد در نقاط مختلف آن، افزایش یابد.
چنین رخدادی بی تردید با رویدادهای بسیار ناخوشایندی مانند بالا آمدن سطح آب دریا و به زیر آب رفتن شهرهای ساحلی و جزایر دریایی، اسیدی شدن آب اقیانوس و انقراض خیلی از آبزیان و کلونی های مرجانی، کوچک شدن صفحات یخ شمالگان و سکوهای یخی جنوبگان، تغییر الگوهای بارش و تشدید باران های موسمی و افزایش احتمال وقوع فاجعه های اقلیمی مانند موج های شدید گرما، وقوع سیل و خشکسالی و افزایش تعداد طوفان های دریایی شود. بشر هم اکنون شاهد بوده است که افزایش ۱.۵ تا ۲ درجه سانتیگراد میانگین دما در بعضی از نقاط زمین، به انقراض بعضی از گونه های گیاهی و جانوری حساس به تغییر دما انجامیده، بوم سامانه های زیادی را در معرض نابودی قرار داده و بسیاری دیگر را ناگزیر از جابه جایی کرده است. این جابه جایی بوم سامانه ها هم ناگزیر به کوچک یا بزرگ شدن گستره جغرافیایی زیستگاه زیست وران و همچون مهاجرت جمعیت های انسان انجامیده است.
از دیگر شواهد تأییدکننده پیش بینی های IPCC می توان به در معرض نابودی قرار گرفتن بزرگترین کلونی مرجانی جهان به نام "گریت باریر ریف" (Great Barrier Reef) به طول بیشتر از ۲۰۰۰ کیلومتر در استرالیا اشاره نمود که هم اکنون در وضعیت بسیار نامطلوبی قرار گرفته است.
ذوب یخ جنوبگان در مقایسه با ۲۵ سال پیش ۳ برابر شده و سالانه چند تریلیون تن یخ هم از صفحه گرینلند در شمالگان ذوب می شود. ذوب شدن یخ در این مناطق به قطعه قطعه شدن زیستگاه جانوران مانند خرس قطبی منجر شده و این گونه جانوری و بسیاری گونه های پنگوئن و شیرهای دریایی را در معرض انقراض قرار داده است. مهاجرت حشرات و آفات موذی بیماری زا به مدارهای جغرافیایی بالاتر را هم باید از تبعات افزایش میانگین دمای زمین به شمار آورد.
با توجه به آنچه که در بالا به اختصار گفته شد، بحران زا شدن نخستین نشانه های تغییر اقلیم در ایران شامل بیابان زایی، تغییر الگوی بارش، خشک شدن تالاب ها، بحران ریزگردها و حتی مهاجرت بین استانی، جای دارد که دستگاه های ذیربط و مسئول مقابله با این بحران جهانی و بیشتر از همه سازمان حفاظت از محیط زیست کشور تا رسیدن به راه حلی جهانی در مجامع بین المللی، با اتخاذ تدابیر محلی و بومی برای مقابله با این بحران در حل آن کوشا باشند.»
منبع: websec.ir
اگر پسندیدید لاک کنید:
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان سایت امن در مورد این مطلب