پروژه ای كه ایران را از مرحله تولید مقاله به كشوری دارای فناوری های استراتژیك می رساند؛
گزارش غیراستنادی ساینس از یك طرح ملی
به گزارش سایت امن اخیراً مجله ˮساینسˮ گزارشی که در آن از نگرانی و ترس محققان سابق این طرح که به مدارک و اسناد علمی جدید طرح هم دسترسی ندارند! مطالبی منتشر نمود ولی مشاوران بین المللی این پروژه ملی، در پاسخ به این گزارش با انتشار اطلاعیه ای، محققان این پروژه را لایق اعتبار دانسته و حمایت علمی خویش را از این طرح اعلام نمودند.
به گزارش سایت امن به نقل از ایسنا، از زمانی که بشر بر روی کره خاکی پا گذاشت و گوهرهای شب چراغ آسمان را نظاره کرد، بر مبنای خصیصه کنجکاوی به طلوع و غروب مهر تابان، مهتاب عالمتاب و ستارگان توجه کرد و تلاش در پاسخگویی مناسب به سوالات ذهنی خود درباره آسمان بالای سر خود داشت.
این کنجکاوی باعث شد اولین رصدخانه ایران در حدود سال ۲۱۲ هجری (۸۲۸ میلادی) در بغداد توسط دو منجم به نامهای "فضل بن نوبخت اهوازی" و "محمدبن موسی خوارزمی" بنا شد و پس از آن رصدخانه های دیگر در سرزمین های اسلامی ساخته شد.
پس از سده چهارم، رصدخانه ها با نام "امیران" ارتباط پیدا کردند، مانند رصدخانهٔ علاءالدوله در همدان، که برای بوعلی سینا بنا شد. کمتر از یک سده بعد هم ملک شاه سلجوقی، رصدخانهٔ بزرگی را بنیان نهاد که بزرگانی مانند عمرخیام نیشابوری در آن جا فعالیت داشتند و پایه گاهشماری جلالی بعنوان دقیق ترین تقویم جهان در زمان خویش را طرح ریزی کردند.
پیشرفت رصدخانه ها با بنیان گذاری رصدخانه مراغه به اوج خود رسید. بنای این رصدخانه در سال ۶۵۷ هجری(۱۲۶۱ میلادی) به سفارش خواجه نصیرالدین طوسی و به فرمان "هولاکو" نوه چنگیزخان مغول شروع شد.
در دوره معاصر هم رصدخانه خورشیدی مرکز ژئوفیزیک دانشگاه تهران از دیگر رصدخانه های کشور است که در انتهای خیابان کارگر شمالی و در جوار مرکز انرژی اتمی ایران واقع شد. در این مرکز یک تلسکوپ ۱۵ سانتی متری ویژه رصد خورشید قرار داشت که مجهز به فیلترهای H آلفا و H بتا بود و علاوه بر رصد لکه های خورشیدی، می توانست فوران های سطح خورشید را مشاهده و مورد بررسی و تحلیل قرار داد.
رصدخانه خورشیدی مرکز ژئوفیزیک دانشگاه تهران در حالی مجهز به امکانات رصدی شد که به قول فعالان حوزه نجوم، این رصدخانه در طرح توسعه شهری قرار گرفت و تبدیل به رصدخانه متروک شده و متاسفانه تجهیزات رصدی آن همراه با سازه آن نابود شدند و امروزه دیگر اثری از این رصدخانه باقی نمانده است.
بنیان گذار اولین رصدخانهٔ فیزیک خورشیدی ایران بانو "آلنوش طریان"، فیزیکدان ایرانی-ارمنی تبار بود که به "مادر نجوم" و "بانوی اختر فیزیک ایران" ملقب شده است.
شاید بتوان گفت طرح رصدخانه ملی در شهرستان کاشان، تنها پروژه جدی و کلان کشور در حوزه نجوم است که هر چند با برخی حواشی در هفته های قبل همراه شد ولی محققان این طرح در لابه لای شرایط تحریم های اقتصادی، تجاری و تبادلات علمی، توانستند رصدخانه ملی ایرانی را در ارتفاع ۳۶۰۰ متری قله گرگش تاسیس کنند تا بتواند با تاکید بر توان داخلی و همکاری مشاوران خارجی، با نصب تلسکوپ نوری کلاس جهانی، کهکشان های پر حجم در فاصله ۶۶ میلیارد میلیارد کیلومتر را رصد کنند.
حالا این رصدخانه ایرانی در بین ۸ رصدخانه در نیمکره شمالی زمین که از اسپانیا تا هند ایجاد شده، قرار گرفته است ولی مثل این که همچنان برخی افراد به دنبال ایجاد حواشی و بحث های پیرامون این طرح ملی هستند بگونه ای که گزارش اخیر مجله ساینس خود گویای این حقیقت است!
چالش های یک افتتاح
پروژه کلان رصدخانه ملی در روز ۷ تیر ماه سالجاری به صورت ویدئو کنفرانس با حضور حسن روحانی رئیس جمهور، سورنا ستاری معاون علمی و فناوری ریاست جمهور و محققان این طرح از پژوهشگاه دانش های بنیادی راه اندازی شد.
این مراسم در حالی برگزار شد که آینه تلسکوپ این رصدخانه هنوز نصب نشده بود و همین مساله، شائبه هایی را ایجاد کرد بگونه ای که انجمن نجوم ایران طی انتشار اطلاعیه ای اعلام نمود: بسیاری معتقدند که مراسم افتتاحیه این رصدخانه نابه هنگام بود و دلیل این امر هم آن است که رصدخانه ملی ایران هنوز دو قطعه کلیدی از تلسکوپ را نصب نکرده است که یکی از آن قطعات، آینه اصلی ۳.۴ متری و دیگری هم آداپتور-روتور آن است که این قطعه یک بخش شامل چند سنسور است که وظیفه آن ردیابی ستاره ها و ارتقا وضوح تصاویر است.
البته هر چند که بعضی از کارشناسان به نحوه افتتاح و یا اعلام بهره برداری این پروژه از سوی دولت فعلی ایراداتی را وارد می دانند اما در همین رابطه دکتر حبیب خسروشاهی مجری طرح رصدخانهٔ ملی ایران در گفتگو با ایسنا در اینباره توضیحاتی را عرضه و تصریح کرد.
وی با تکیه بر این که از ابتدا قرار بود که نورگیری مهندسی این تلسکوپ در سایت این رصدخانه صورت گیرد، اظهار داشت: با عنایت به این که در دیماه سال قبل کار ساخت تلسکوپ به پایان رسید و از آن رونمایی گردید، تیم طرح رصدخانه ملی در نظر داشتند که به مدت ۹ ماه مبادرت به انجام تست های لازم بر روی این تلسکوپ در محل کارخانه کنند.
خسروشاهی با تکیه بر این که برای یک منجم تا زمانی که تلسکوپ و تجهیزات رصدی آن آماده کار نباشد، تلسکوپی وجود ندارد، افزود: ولی از دیدگاه افرادی که پروژه رصدخانه ملی را از نظر مهندسی و مدیریتی به پیش می برند، مراحل مختلف، معانی دقیقی دارند که شاید در یک مراسم چند دقیقه ای و کوتاه، به خوبی نتوان روش اجرای طرح های فناورانه بیان شود.
وی ضمن اشاره به جزئیات راه اندازی رصدخانه ملی، توضیح داد: تا قبل از مرحله بهره برداری علمی باید به نخستین نورگیری رصدخانه برسیم و در این حوزه تلاش خویش را خواهیم کرد که تا در فصل پاییز سالجاری به آن برسیم.
خسروشاهی با تکیه بر این که اعلام این زمان ها وابسته به شرایط محیطی در ارتفاع ۳۶۰۰ متری است، اظهار داشت: سقف کاری ما در این ارتفاع حدود ۸ تا ۹ ماه است ولی فصل کاری که بتوان آینه تلسکوپ را به این ارتفاع منتقل کرد امکان دارد کوتاه تر است؛ چون که به علت شرایط جوی هر زمان انتظار رخدادهای جوی را داریم، همانطور که پس از مراسم روز گذشته پس از یک ماه که ما آسمان صاف داشتیم، شاهد شرایط جوی خاصی شدیم.
وی با اشاره به اینکه چنین شرایطی را در مدت اجرای نصب تلسکوپ هم تجربه کرده بودیم که به علت باد شدید، هیچ یک از جرثقیل هایی که در قله آماده بودند، موافق انجام ادامه عملیات نبودند، اضافه کرد: علیرغم آنکه کلیه تجهیزات فلزی بود ولی به علت شرایط جوی متغیر و باد شدید، موافق انجام انتقال آینه به ارتفاع ۳۶۰۰ متری نبودند. ما همواره در طول اجرای این پروژه کلان با شرایط پیشبینی نشده ای مواجه بودیم.
این عضو هیات علمی پژوهشگاه دانش های بنیادی با اشاره به اینکه با چنین واقعیاتی، بهره برداری کامل از ظرفیت های این تلسکوپ وابسته به تجهیزات رصدی است که ما در این حوزه سرمایه گذاری های لازم را خواهیم داشت، افزود: از طرفی باید اعلام گردد که سرمایه گذاری بر روی این رصدخانه و تلسکوپ آن انتها ندارد و برای آنکه همپای دنیا پیش برویم لازم است که همواره اقدامات دیگری برای ارتقا آن صورت گیرد.
با این توضیحات جامعه علمی قانع شد که مراسم برگزار شده افتتاح نبوده بلکه شروع بهره برداری از طرحی بوده که محققان طی ۲۵ سال کار تحقیقاتی طاقت فرسا انجام داده بود.
این شرایط در حالی بود که در چند روز گذشته، مجله "ساینس" گزارشی را به نقل از دکتر "سپهر اربابی" از محققان پیشین پروژه ملی رصدخانه که ۵ سال قبل پروژه را ترک کرده و الان در دانشگاه وورتسبورگ آلمان مشغول به کار است، منتشر نمود.
در بخش های از این گزارش آمده است:
در اوایل دهه ۲۰۰۰ "رضا منصوری" اخترفیزیکدان نظری دانشگاه صنعتی شریف و مسئول ساخت رصدخانه، از وی (منظور سپهر اربابی است) در سال ۲۰۰۴ خواست که بعنوان مهندس پروژه به میدان آید و او را ترغیب کرد تا کار خود در شرکت ایرباس آلمان را ترک کرده و این سمت را به عهده بگیرد.
اربابی در این گزارش مجله ساینس با عنوان "ستاره شناسان ایرانی می ترسند رصدخانه بلند پروازانه آنها به یک تلسکوپ جهان سوم تبدیل شود"، این طرح را همانند فرزند خود دانسته و نگرانی خویش را نسبت به آینده این پروژه مطرح کرده است!
ساینس در این گزارش مدعی شده که ترس اربابی و بعضی از همکارانش این است که مدیریت نامعلوم پروژه و تغییر در رهبری سیاسی کشور(منظور تغییر دولت)، تهدیدی برای رصدخانه ۳۰ میلیون دلاری ایران که بزرگترین پروژه علمی ایران است، باشد.
اربابی در بخشی از گزارش ساینس می گوید: مثل این است که فرزند شما در مقابل چشمانتان غرق شود و کمکی از دست شما بر نیاید.
در این گزارش همینطور به نگرانی های "منصوری" مدیر سابق پروژه رصدخانه ملی اشاره دارد و چنین نگاشته است: "منصوری نگران است که امکان دارد تغییرات اخیر در طراحی، رصدخانه ملی ایران را با مشکل روبرو کند. باآنکه او دیگر به اسناد رصدخانه ملی ایران دسترسی ندارد اما به ادعای او تصاویر موجود از این مرکز گویای آن می باشد که مدیریت، طراحی اصلی را به قیمت کیفیت تصویر به شدت تغییر داده است!
به عنوان مثال آینه به اندازه کافی بالاتر از سطح زمین قرار نگرفته تا نوسانات حرارتی آن کاهش پیدا کند و محفظه تلسکوپ هم فاقد آفتابگیرهای تهویه مورد نیاز برای کاهش تلاطم است. او می ترسد که ایران با داشتن این رصدخانه به جای رسیدن به سطح استاندارد و سطح یک جهانی به یک رصدخانه جهان سومی تبدیل شود!"
دکتر منصوری در سالهای گذشته هم با عرضه مستنداتی اعلام نموده بود که پرفسور "محمود حسابی" تنها یک فیزیکدان عادی است و تمامی آن چه ایرج حسابی (فرزند دکتر حسابی) در نوشته هایش پیرامون مراوده دکتر حسابی با بزرگان علم فیزیک و کارهای وی در علم فیزیک، تصویر کرده، دروغ و اوهام است! همینطور نظریه ای که ایرج حسابی آنرا نظریه بی نهایت بودن ذرات نامیده است، تنها یک مقاله پیرامون گرانش و نسبیت بوده که توسط آقای "سینج"، داور مقاله رد می شود!
نایده گرفتن تلاشهای پژوهشگران ایرانی در طرح کلان نجومی
این انتقادات در حالی اعلام گردید که پروژه رصدخانه ملی علاوه بر حضور پژوهشگران ایرانی در حوزه های کیهان شناسی و اخترفیزیک؛ از شورای مشاوران بین المللی تشکیل شده است که همچون این مشاوران بین المللی میتوان به این افراد اشاره کرد:
*پروفسور "جری گیلمور": دکترای اخترفیزیک از دانشگاه "کانتربری" نیوزلند و استاد تمام موسسه نجوم دانشگاه "کمبریج"
وی بیشتر از ۸۲۰ مقاله و ۴۵۰۰۰ ارجاع با اچ ایندکس ۱۰۲ منتشر نموده و همینطور مسئول انگلیسی پروژه تلسکوپ فضایی گایا و مدیر پردازش داده و برنده ۱۷ جایزه بین المللی در زمینه نجوم است.
*پروفسور "پدرو آلوارز": دکتری اخترفیزیک از Instituto de Astrofísica de Canarias و مدیر طراحی و ساخت بزرگترین تلسکوپ فعال در جهان در جزایر قناری (GTC) و مدیر ۳ ابزار اصلی تلسکوپ، همچون دوربین Osiris، Canaricam و Emir است.
*پروفسور "کالین کانینگام": وی مدیر برنامه رصدخانه ادینبورگ اسکاتلند در مرکز فناوری نجوم انگلستان که تجربه ۳۰ سال در زمینه مهندسی الکترونیک و سیستم ها، مدیر پروژه و مدیر فنی در زمینه علوم پایه از جمه نجوم، ژئوفیزیک و زیست شناسی را در کارنامه خود دارد.
مدیر مهندسی سیستم SPIRE در رصدخانه هرشل از سال ۱۹۹۷ تا سال ۲۰۰۱، معاونت مرکز فناوری نجوم انگلیس از بدو تاسیس تا سال ۲۰۰۲، رئیس کارگروه اروپایی Opticon، در ارتباط با پروژه هواپیماهای کانونی هوشمند، مسئول انگلیسی پروژه تلسکوپ E-ELT، مدیر تحقیق و توسعه و عضوگروه ابزارگان در رصدخانه اروپای جنوبی (ELT)، عضو هیئت مدیره دانشگاه های اسکاتلند در زمینه فیزیک خطی، فیزیک رصدی و تجربی، همکاری علمی در تحقیقات در ارتباط با سیستم های یکپارجه در ادینبورگ و عضو ارشد در طرح دانشگا گلاسگو و استاد افتخاری هریوت وات و دانشگاه ادینبورگ از دیگر سمت های وی به حساب می آید.
*دکتر "مارتین کالام": وی رئیس بخش فناوری در رصدخانه جنوبی اروپا ESO، فیزیکدان ارشد در رصدخانه جنوب اروپا ESO و مهندس ارشد سیستم در رصدخانه جنوب اروپا (ESO) است و بیشتر از ۵۰ مقاله در مجلات بین المللی منتشر نموده است.
کالام همینطور نویسنده کتاب Modeling، System engineering and project management for astronomy است.
*دکتر "پیرو سالیناری": وی دارای دکترای نجوم، دانشگاه فلورانس، گروه نجوم و علوم فضایی و معاون مدیر در بزرگترین تلسکوپ دوقلوی جهان LBT است.
برنده جایزه Feltrinelli در سال ۲۰۱۶ برای توسعه برنامه اپتیک تطبیقی، عضو دائم رصدخانه اخترفیزیکی INAF-Arcetri، انستیتوی ملی اخترفیزیک، Largo E. Fermi ۵، ۵۰۱۲۵ فلورانس، ایتالیا، عضوکارگروه ماده میان ستاره ای و جهان محلی در اتحادیه بین المللی نجوم IAU و عضو پیشین کمیسیون ۳۴ مبحث بین ستاره ای در اتحادیه بین المللی نجوم IAU (تا سال ۲۰۱۵) از دیگر افتخاران سالیناری است.
*پروفسور "لورنزو زاگو": وی استاد تمام دانشگاه علوم کاربردی IAI Institut d'Automatisation Industrielle و طراح و سازنده عملگر ۶ محوره تلسکوپ VLTI ATS، VISTA و طراح سیستم های حرکتی در تلسکوپ ۵/۲ متری SOFIA است.
زاگو همینطور موفق به طراحی مکانیسم حرکت آیینه ثانویه در تلسکوپ ۸/۱۰ متری GRANTECAN و طراحی ربات فضایی EUROBOT (ESA) شده است.
مدل سازی و آزمایش سیستم های کاهش ارتعاش فعال محفظه های تلسکوپ ESO Very Large (VLT)، ساخته شده از چهار تلسکوپ نجومی ۸ متری و استاد اپتیک و مترولوژی، دانشگاه علوم کاربردی سوئیس (۲۰۰۷ تاکنون) را در کارنامه علمی خود به ثبت رسانده است.
*دکتر "دیوید باکلی": مدیر علمی تلسکوپ ۱۰ متری SALT در رصدخانه آفریقای جنوبی SAAO با ۵۲۹ مقاله علمی است. وی الان عضو بخش فناوری و علوم داده در اتحادیه جهانی نجوم IAU، عضو بخش آموزش، اطلاع رسانی و میراث ماندگار اتحادیه جهانی نجوم IAU، عضو بخش ستاره ها و فیزیک ستاره ای اتحادیه جهانی نجوم IAU، عضو کمیسیون نور سنجی و قطبش سنجی نجومی اتحادیه جهانی نجوم IAU، عضو کمیسیون آموزش و توسعه نجوم اتحادیه جهانی نجوم IAU و عضو کمیسیون سیستم های ستاره های دو و چندتایی اتحادیه جهانی نجوم IAU است.
پس از انتشار گزارش مجله ساینس که در بالا به بخش های از آن اشاره شد، از جانب این مشاوران بین المللی پروژه کلان ملی رصدخانه ملی ایران، اطلاعیه ای صادر و به این گزارش ساینس واکنش نشان دادند و در آن اعلام نمودند که تیم پروژه رصدخانه ملی ایران در شرایط دشوار اقتصادی و البته همه گیری کووید-۱۹ کار کرده است و آنها را لایق اعتبار و احترام قابل توجهی دانستند.
آنها همینطور اعلام نمودند که اطمینان دارند رصدخانه ملی ایران توانایی تحقق بموقع پروژه را دارد و از پژوهش دانشمندان ایرانی، پشتیبانی و حمایت خواهند کرد.
متن این بیانیه این شرح است:
«ما چندین سال است که بعنوان هیئت مشاوره بین المللی از کوشش برای طراحی، ساخت، ایجاد و راه اندازی تلسکوپ ۳.۴ متری در رصدخانه ملی ایران پشتیبانی کرده ایم. افراد زیادی همچون افراد نام برده در این مقاله در این پروژه مشارکت داشتند تا آنکه این رویا را به حقیقت تبدیل کنند. ما برای مشارکت های آنها ارزش قائل هستیم. ما هیچ نظری و ایده ای در مورد نظرات سیاسی عرضه شده در گزارش مذکور نداریم. این گزارش کار اختصاصی و خلاقانه این محققان را کم ارزش جلوه داده است.
این پروژه تحت رهبری فعلی حبیب خسروشاهی است و به قول تیم رصدخانه ملی ایران، این پروژه یک تلسکوپ با زیرساختی عالی دارد. این تلسکوپ توسط مهندسان رصدخانه ملی ایران و با نظارت اولیه یک تیم متخصص سوئدی طراحی شده است. تیم رصدخانه ملی ایران در طراحی دقیق و نظارت بر ساخت و ساز آن نقش به سزایی داشت.
در سال ۲۰۱۷، یک بررسی کامل توسط تیمی متشکل از ۱۰ دانشمند، کارشناس، مدیر رصدخانه و مهندسان رصدخانه جنوبی اروپا (ESO) به صورت مستقل انجام شد.
ایجاد نخستین نمونه ملی از یک مرکز تحقیقاتی باکیفیت بین المللی در بهترین شرایط جاه طلبانه است، چونکه برای حفظ کیفیت بالا باید کارهایی چالش برانگیز و هزینه بر صورت گیرد. تیم پروژه رصدخانه ملی ایران در شرایط دشوار اقتصادی ایران در سالهای اخیر و البته همه گیری کووید-۱۹ کار کرده است. آنها لایق اعتبار و احترام قابل توجهی هستند. ما اطمینان داریم که رصدخانه ملی ایران توانایی تحقق بموقع پروژه را داشته و از پژوهش دانشمندان ایرانی و همکاران بین المللی علاقه مند پشتیبانی خواهد نمود.
هیئت مشاوره بین المللی رصدخانه ملی ایران
گری گیلمور (انگلیس)
پدرو آلوارز (جزایر قناری)
مارتین کولوم (آلمان)
کالین کانینگام (انگلیس)
پیرو سالیناری (ایتالیا)
لورنزو زاگو (سوئیس)»
به گزارش سایت امن به نقل از ایسنا، پیشنهاد ساخت یک رصدخانهٔ بزرگ برای کشور بعنوان یک آزمایشگاه علمی ملی در حوزه نجوم، به شکل جدی و رسمی در سال ۱۳۷۷ عنوان شد و در این سال رصدخانهٔ ملی بعنوان یکی از طرح های کلان پژوهشی در شورای پژوهش های علمی وقت مطرح و تصویب گردید و در سال ۱۳۷۸ مرحلهٔ مکان یابی رصدخانهٔ ملی در چارچوب یک طرح تحقیقاتی دانشگاهی شروع شد.
اجرای این پروژه و ادامه آن در شرایط دشوار کنونی شاید بتواند خاطره تلخ از بین رفتن کامل رصدخانه خورشیدی مرکز ژئوفیزیک دانشگاه تهران را از اذهان جامعه علمی کشور پاک کند ولی اساسا این دستاورد را خواهد داشت که کیهان شناسان و اخترفیزیکدان های ایرانی قادر خواهند بود که در آینده داده های آسمانی خویش را با کهکشان علمی دنیا به اشتراک گذارند و پژوهشگران ایرانی بتوانند سهم شایسته ای از یافته های نجومی داشته باشند.
مسیری که رصدخانه ملی ایران در این سالها طی کرده همان مسیری است که چُنین پروژه هایی در کشورهای درحال توسعه رفته اند و همه آنها با سعه صدر و پشتکار توانسته اند یافته های علمی را تکمیل، رد و یا اثبات کنند.
هر چند که بعضی از کارشناسان به نحوه افتتاح و یا اعلام بهره برداری این پروژه از سوی دولت فعلی ایراداتی را وارد می دانند اما انتشار چنین گزارش ها و اظهار نظرهای این چُنینی که در گزارش اخیر مجله ساینس آمده جوابگوی تلاش محققان این طرح علمی و هایتک که در شرایط دشوار کنونی و با عنایت به تحریم ها و شرایط سخت اقتصادی صورت می گیرد، نیست. در واقع این تلاش و پشتکار است که آینده کشورها را می سازد.
این طرح حالا ۳ دولت را پشت سرگذاشته و در حالیکه دست های به دنبال ایجاد حواشی پیرامون این طرح علمی ملی هستند! محققان جامعه علم نجوم ایران امید دارند که دولت بعدی از ادامه اجرای این طرح تا نهایی شدن آن و نخستین نورگیری حمایت کند تا بتوان امیدوار بود که دولت سیزدهم؛ ایران را از مرحله تولید مقاله در حوزه علم به کشور دارای فناوری های کاربردی، هایتک و استراتژیک رهنمون کند.
منبع: websec.ir
اگر پسندیدید لاک کنید:
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان سایت امن در مورد این مطلب