۱۳ شهریور، روز بزرگداشت ابوریحان بیرونی
ابوریحان، دانشمندی آزاداندیش
سایت امن: خراسان رضوی تاریخ، علم بررسی ساختارهای اندیشه انسان ها درباره جهان است و تاریخ حكمت طبیعی بررسی نظام های تفكر انسان ها درباره جهان با سیر زمانی و مكانی و تعامل آنها در سایر شئون فرهنگ و تمدن بشری است. شناخت علم طبیعت و پدیده های طبیعی محور شناخت هستی است.
از دورترین سده های تاریخ علم مفاهیم مختلفی مورد توجه اندیشه وران و دانشمندان عالم بوده است. دانشمندان و حکمای ایرانی نیز در طول سده های متمادی درباره مفاهیم مختلف علمی مطالب زیادی نوشته و بحث و مناقشه زیادی داشته اند. منظور ما از «ایران» سرزمینی است که در هر دوره تاریخی متعلق به تمدن ایرانی بوده، بااینکه به دلیلهای تاریخی، گستره ایران زمین در طول تاریخ با تغییرات بسیاری همراه بوده است اما در این گستره جغرافیایی نام آورانی زاده شده اند که ابوریحان بیرونی یکی از آنان بود.
ابوریحان محمدبن احمد بیرونی از علمای بزرگ و ریاضی دانان، منجمان، مورخان و کاملان قرن چهارم و پنجم هجری است و پژوهشگران او را از بزرگترین حکمای شرق می دانند. ولادت وی در سال ۳۶۲ ه. ق در خوارزم اتفاق افتاده و مرگش در غزنه در اوان انقلاب سلاجقه و سلطنت مسعود بن محمود غزنوی بوده است. تألیفات این مرد بزرگ به زبان عربی، یعنی زبان علمی و همه کس فهم عالم اسلام و ایران، بوده است مگر ترجمه (التفهیم) که خود آنرا از عربی به پارسی بازگردانیده است (یا بالعکس).
در مورد کلمه بیرونی نظرات گوناگونی وجود دارد. برخی از فضلای خراسان، معتقدند چون وی مدام در مسافرت و بیرون از خوارزم بوده است، لقب بیرونی بر او نهاده اند اما یاقوت حموی و سمعانی نقل می کنند که بیرون نام روستایی خارج از شهر خوارزم بوده و ابوریحان در این روستا به دنیا آمده و به همین علت، به لقب بیرونی معروف شده است.
دوران حیات ابوریحان بیرونی دوران شکوفایی علوم اجتماعی و تاریخی در کشورهای اسلامی بود
ابوریحان بیرونی تحصیلاتش را در خوارزم آغاز کرد و سپس دست به سفرهایی به خراسان، ری، طبرستان و گرگان زد. در ری با شمس المعالی قابوس ملاقات کرد؛ در طبرستان به خدمت باوندیان درآمد و حتی کتابی به نام مقالید علم الهیئة را به نام مرزبان بن رستم بن شهریار بن شروین نوشت. سپس، بار دیگر از طبرستان به گرگان آمد و به نقلی، کتاب آثارالباقیه را برای شمس المعالی، که به آن شهر مسافرت کرده بود، نگارش کرد. سپس به خوارزم بازگشت(در سال ۳۹۱ه. ق) و در خدمت مامونیان به کار علمی پرداخت. در این زمان پادشاه مامونیان علی بن مامون بن محمد بود. او و برادرش ابوالعباس مامون بن محمد تا سال ۴۰۷ ه. ق بر خوارزم حکومت کردند. در این زمان خوارزم به تصرف غزنویان درآمد و ابوالعباس توسط محمد اسیر شد. ابوریحان در این دوران، علاوه بر کارهای علمی، مشاور پادشاه نیز بود و در کارهای بزرگ کشوری مسئولیت هایی را عهده دار شد.
ابوریحان بیرونی در دوره ای می زیست که دوران شکوفایی علوم اجتماعی و تاریخی در کشورهای اسلامی بشمار می رود. بیرونی نزدیک به ۸۰ سال بعد از مرگ فارابی، دیده به جهان گشود و از یک سو، هم عصر ابوعلی سینا، فیلسوف برجسته ایرانی پیرو مکتب فلسفی ارسطویی مشا بوده و از طرفی دیگر هم دورە جریان فکری مهم اخوانا لصفا در بصره و بغداد است؛ گروهی سری که نخستین دایرة المعارف اسلامی را در حوزه علوم مختلف نظری و عملی به رشته تحریر درآوردند.
بیرونی در علوم مختلف تجربی و عملی صاحب نظر بود اما در حوزە فلسفه و علوم عقلی شاگرد عبدالصمد حکیم بود؛ فیلسوفی که به بهتان شیعه بودن به دست سلطان محمود غزنوی به قتل رسید و در نتیجه به شدت از آموزه های شیعی متاثر شده و از و جزم اندیشی فاصله گرفته بود. بیرونی به جهت وسعت شخصیت آزاداندیش خود، همیشه شخصیتی مورد احترام و مقرّب در درگاه غزنویان بود و همین نزدیکی با سیاست و سلطنت برای وی فرصتی فراهم نمود تا هم از زدیک با تعصب مسائل و چالش های حاکمیت و حکومت داری آشنا شود و هم به حل و فصل مشکلات شاه در ادارە کشور و رابطه با همسایگان کمک نماید.
ابوریحان روش شناس بزرگی بود و هر دانشی را با روش علمی خاص پیش می برد
ابوریحان بیرونی، این دانشمند بزرگ اسلامی، به رغم بنیان های عمیق فلسفی در نوشتار، به فلسفه شهرت نیافت برای اینکه به مسائل علمی و تجربی علاقه مندی بیشتری داشت. وی روش شناس بزرگی بود و هر دانشی را با روش علمی خاص پیش می برد و بدون متدلوژی کار نمی کرد. قرن ها پیش روش استقرا را برای تبیین رخدادها به کار می برد. کارکردگرایی، پدیدارشناسی، مطالعه تطبیقی و روش های دیگر تلفیقی از تحقیق الگوهای روش ناسی وی در مطالعات گوناگون اجتماعی و طبیعی است که به شیوه امروزی دنبال می شد.
تالیفات ابوریحان بسیار گوناگون است. وی در کتاب لیست کتاب های رازی ۱۱۳ کتاب را نام می برد که با کتاب الفهرست او به ۱۱۴ مورد می رسد. ولی برخی کتاب های وی را ۱۳۹ عنوان و حتی ۱۸۵ عنوان نیز ذکر کرده اند. یاقوت حموی نقل می کند «من لیست کتاب های بیرونی را در وقفه جامع مرو در ۶۰ ورقه به خط ریز دیدم». آثار ابوریحان در رشته های گوناگون بوده و می توان آنها را در ۱۰ دسته، طبقه بندی کرد.
بیرونی مهم ترین نیای فکری ابن خلدون در مطالعات اجتماعی و مردم شناختی است
بیرونی را شاید بتوان مهم ترین نیای فکری ابن خلدون(اول رمضان ۲۱۲-۴۸۸ قمری/ ۸۴ می ۱۱۰۱-۱۸۸۸ میلادی) در مطالعات اجتماعی و مردم شناختی دانست. نگرش علمی و عینی ابوریحان به بررسی تحولات اجتماعی، تاریخی و پژوهش در احولات انسانی در دو کتاب آثارالباقیه و تحقیق ماللهند، یکی از غنی ترین تحقیقات را در علوم انسانی و اجتماعی ایجاد کرده و روشی را بنا نهاد که در آثار ابن خلدون تکامل می یابد.
ابوریحان بیرونی می کوشد نوعی اخلاق مطالعات اجتماعی را ترویج کند که از یک سو تعصب، پیش داوری و خرافه گرایی را کنار بزند و از طرفی دیگر قوانین موجود در عالم خلقت را که مخلوق یک ناظم مافوق بشری اند را کشف کند. مطالعه دیدگاه بیرونی نسبت به اموری نظیر معنای عدالت، نحوه تشخیص عدالت و همین طور سازوکار نهادینه شدن عدالت در جامعه تا حدودی مغفول مانده و بیشتر آثار و تالیفات مربوط به بیرونی بیشتر بر ابداعات وی در علومی نظیر هیات، نجوم، طب، ریاضی و نیز روش تاریخ نگاری و مردم شناسی وی در مطالعه جامعه هند یا برداشت های فلسفی و جهان بینی دینی وی پرداخته اند.
ابوریحان یکی از افتخارات تمدن اسلامی و ایرانی در قرن چهارم به شمار می آید
ابوریحان بیرونی با تالیفات گوناگون خود نقش مهمی در فرهنگ و تمدن اسلام و جهان ایفا کرد. او یکی از افتخارات تمدن اسلامی و ایرانی در قرن چهارم به شمار می آید. دامنه تحقیقات و تنوع تالیفات بیرونی بسیار گسترده است. دقت ذهنی و علمی ابوریحان و تحقیق وی در علوم مختلف، مطالعه آثار گذشتگان و متوقف نماندن در مقابل آن، روحیه انتقادی و بحث برانگیز، به خصوص با ابن سینا، بر طبق اهمیت تجربه و آزمایش در امور حسی و استناد به براهین ریاضی درامور انتزاعی، مبارزه با خرافات و جعل واقعیت ها سبب شد تا در عرصه علوم مختلف آرا و اندیشه های جدیدی عرضه نماید که او را نابغه مرموز و ناشناخته زمان خویش جلوه دهد که با گذشت قرن های متمادی ابعاد این اکتشافات و نوآوری ها مشخص شد.
منابع:
*اکبری، ح. (۱۳۹۷). «عدالت از منظر ابوریحان بیرونی». فصلنامه علمی – پژوهشی نظریه های اجتماعی متفکران مسلمان. شماره ۸. صص: ۱۸۳-۱۶۵.
فلاح، ن. (۱۳۹۷). «سیمای ابوریحان بیرونی در آثار بزرگان ادب فارسی». مجله تاریخ ادبیات. شماره۱. صص: ۱۳۱-۱۱۳.
*سینایی، س. ع. ا. (۱۳۹۷). «کاربرد روش علمی استقراء در آثار ابوریحان بیرونی». هفتمین همایش نقش دانشمندان ایرانی - اسلامی در پیشبرد علوم تجربی. صص: ۵-۱.
*اشرفی خیرآبادی، ح. (۱۳۸۷) «مردم شناسی در آثار ابوریحان بیرونی (با تکیه بر کتاب فی تحقیق ماللهند». ماهنامه کتاب ماه (تاریخ و جعرافیا). شماره۱۲۴. صص: ۸۸-۸۰.
منبع: websec.ir
اگر پسندیدید لاک کنید:
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان سایت امن در مورد این مطلب