تبخیر و تغییر رژیم باد دو عامل مهم کاهش تراز آب خزر
سایت امن: مطالعات پژوهشگران حوزه دریای خزر نشان میدهد آبدهی رود ولگا بیشترین اثر را در تراز دریای خزر دارد و این در حالیست که روند سدسازی از 40 سال قبل در روسیه متوقف شده، ولی در سایر کشورهای حوزه خزر ادامه دارد و آن چه که سبب کاهش تراز آب خزر شده، تبخیر و گرمایش جهانی است.
به گزارش سایت امن به نقل از ایسنا دکتر حمید علیزاده لاهیجانی، استاد پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی امروز در سمینار روز ملی دریای کاسپین (خزر) که توسط پژوهشکده علوم زمین سازمان زمین شناسی ایران برگزار گردید، به تاریخچه نوسان تراز آب دریای خزر و بازخوردهای زیست محیطی آن پرداخت و اظهار داشت: حوضه آبریز دریای خزر در روسیه، ایران، جمهوری آذربایجان، قزاقستان، ترکمنستان و اندکی در گرجستان و ارمنستان و ترکیه است و این حوضه یخچال عمده ای ندارد و بیشتر در ارتفاعات البرز و قزاقستان است. درباره ی یخچال های البرز اطلاعاتی ندیدم، ولی یخچال های قزاقستان با حجم ۴۰ کیلومتر مکعب است که اگر ذوب شوند، حدود ۴۰ کیلومتر مکعب آب تولید خواهند کرد.
وی ادامه داد: خزر ارتباط هیدرولوژیکی با دریاها و اقیانوس ها ندارد، هر چند که در گذشته داشته است و از طرف دیگر حدود ۳۵ درصد حوضه آبریز خزر بیابانی است، به این معنا که در سمت شرق و شمال شرقی و قسمتی از حوضه ولگا و قفقاز رودخانه ای وجود ندارد.
علیزاده، میزان آبدهی رود ولگا به عنوان بزرگترین رود منتهی به خزر را ۲۵۲ کیلومتر مکعب دانست و تصریح کرد: میزان آبدهی سفید رود ۱.۵ تا ۲ کیلومتر مکعب است که بخش زیادی از آب این رود صرف امور کشاورزی می شود. به این نکته باید توجه گردد که تراز آب خزر عمدتاً وابسته به ورودی و خروجی آب است. بخش ورودی خزر عمدتاً بوسیله آبدهی رودخانه ای آن هم از رود ولگا و بارش و بخش خروجی خزر مربوط به تبخیر است.
این استاد پژوهشگاه اقیانوس شناسی و علوم جوی با اشاره به تعدادی از نظریه ها در حوزه از دست رفتن آب خزر بوسیله آب های زیرزمینی، با تأکید بر این که اندازه گیری ها و دانش زمین شناسی ما این نظریه را نشان نمی دهد و خروجی آب از خزر تنها بوسیله پروسه تبخیر است. بدین جهت دو عامل میزان ورودی آب ولگا و تبخیر در سطح تراز آب خزر موثر و تعیین کننده است.
وی با اشاره به منحنی تراز آب خزر برمبنای داده های ایستگاه باکو با اعلان اینکه این بخش از داده ها و منحنی های مربوط به آن حاصل ۳۰ سال همکاری منطقه ای بین سازمان های ۵ کشور ساحلی خزر است، افزود: علاوه بر این داده ها و داده های ماهواره ای، نشان میدهد که تزار آب خزر روند کاهنده دارد و هیچ روند معکوسی دیده نمی گردد. دریای خزر، دریای بسیار بزرگ است که از نظر زمین شناسی خاصیت های اقیانوسی دارد و از نظر آب شناسی، یک اقیانوس کوچک به شمار می رود؛ بدین جهت اینگونه نیست که خزر تنها با گرم شدن آب، میزان تبخیر آن نیز افزایش یابد و یا با مصرف بیشتر آب، تراز آب کم شود.
خزر و سدسازی
استاد پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی با تأکید بر این که حیات خزر بر میزان آب دهی رود ولگا و بارش ها است، اشاره کرد: سدهایی که بر روی حوضه های خزر تولید شده، از دهه ۵۰ میلادی شروع شده اند و تقریباً بر روی همه رودهای بزرگ خزر، سد راه اندازی شده و در این بین تعداد سدهای راه اندازی شده بر روی رود ولگا به تنهایی بیشترین اهمیت را در تراز دریای خزر دارد و پس از آن سدهای "کورا" (بزرگترین رود در منطقه قفقاز) در این حوضه اهمیت دارد.
علیزاده با اعلان اینکه سدهای راه اندازی شده بر رودهای ایران بسیار کوچک هستند، تصریح کرد: حجم اولیه سدهای ولگا ۱۷۵ کیلومتر مکعب و حجم اولیه سدهای رود کورا ۲۵.۵ کیلومتر مکعب بوده که در مقایسه با سد سفیدرود به عنوان بزرگترین سد حوضه آبریز خزر در ایران که در زمان ساخت حجم مخزن آن ۱.۸ کیلومتر مکعب بوده است، حجم اولیه همه سدها ۲۱۲ کیلومتر مکعب برآورد شده است.
وی با با اعلان اینکه در این بین حجم مفید سد رود ولگا به ۸۰ کیلومتر مکعب رسیده، چون با رسوب پر شده است، اضافه کرد: حجم سدهای کورا به ۱۴ کیلومتر مکعب و حجم مفید کل سدهای حوضه خزر به ۱۰۲ کیلومتر مکعب رسیده، ضمن آنکه مصرف آب در حوضه آبریز خزر بین ۴۳ تا ۵۵ کیلومتر مکعب در سال است.
علیزاده افزود: در آخر دوران شوروی مصرف آب ۵۵ کیلومتر مکعب در سال یعنی بیشتر مصرف در عرصه ولگا بود، ولی پس از فروپاشی، آب رایگان برای کشاورزی عرضه نشد؛ بدین جهت مصرف آب کم شد. با افزایش بازدهی مصرف و پولی شدن آب، مصرف آب در حوضه ولگا کم شد، ولی در عرصه خزر جنوبی که شامل کشورهای جمهوری آذربایجان، ترکمنستان، ایران و بالادست رود کورا شامل ترکیه و ارمنستان و گرجستان است، هنوز طراحی و ساخت سد وجود دارد و در ترکیه نیز این روند ادامه دارد و این در حالیست که در عرصه ولگا در ۴۰ سال اخیر هیچ سدی ساخته نشده است.
طرح انتقال آب خزر از گذشته تا حال
استاد پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی، طرح انتقال آب را یکی از طرح های بزرگ در شوروی سابق در دهه ۷۰ میلادی دانست که طرح های اولیه آن به دهه ۲۰ تا ۳۰ میلادی برمی گردد و اظهار داشت: در آن زمام شوروی می خواست با انتقال آب، قسمتی از شمال شرقی خزر را جدا کنند. این طرح در دهه ۲۰ و ۳۰ به سبب وقوع جنگ جهانی انجام نشد و پس از جنگ جهانی، اولویت های شوروی به سمت توسعه کانال های کشتیرانی و سدسازی روی ولگا تغییر یافت.
وی افزود: در این طرح بطور دقیق کلیه محاسبات مهندسی انجام شده بود که در کجاها نیاز به حفر تونل و چه میزان نیاز به خاکبرداری است و چه میزان تاسیسات هیدرولیکی نیاز دارد، ولی این طرح به دو دلیل لغو شد؛ یکی زیست محیطی و دلیل دیگر اقتصادی. این طرح با مخالفت جهانی برای طرح انتقال آب و اقتصاد ضعیف شوروی موجب شد طرح مسکوت بماند و خیلی از اساتید طراح این طرح، تنزل درجه یافتند؛ بدین جهت این طرح هیچگاه اجرائی نشد.
علیزاده افزود: در آن زمان شوروی درصدد بود با اجرای طرح انتقال آب، سیستم یکپارچه ای را تهیه نماید که هر جا آب کم بود، تبادل آب صورت گیرد؛ چونکه در آن زمان تراز کاهشی آب برای ما زیاد محسوس نبود، ولی تعدادی از بنادر شوروی غیر قابل استفاده شدند.
تبخیر زیاد خزر
علیزاده، تبخیر را از دلیلهای مهم کاهش تراز آب در خزر دانست و اظهار داشت: برمبنای تحقیقات جدید تیم تحقیقاتی با حضور محققان ایرانی، روسی و آلمانی، تغییر رژیم باد یکی از دلیلهای افزایش تبخیر در این منطقه است. تنها گرم شدن آب به خودی خود شاید بتواند بر روی دریاچه ارومیه اثرگذار باشد، ولی برای دریایی مانند خزر کافی نیست؛ چونکه وقتی آب تبخیر می شود، منطقه به سطح اشباع شدن در سطح می رسد و این رطوبت به وجود آمده ناشی از تبخیر با بهره گیری از یک سیستم جوی به آسیای میانه هدایت می شود و این روند سبب تشدید شدن تبخیر در خزر می شود. این پروسه از سال ۱۹۹۶ دیده شده و تا حالا این روند تغییر نیافته و هم اکنون رژیم تغییر تراز آب روند کاهنده دارد.
علیزاده با تأکید بر این که تالاب های ایران در افزایش و یا کاهش تراز آب خزر بیشترین تاثیر را دارند، اظهار داشت: تعدادی از تالاب های کنوانسیون رامسر شامل تالاب انزلی، بوجاق، امیرکلا، خلیج گرگان، میانکاله و گمیشان با زمینهای کشاورزی مراکز جمعیتی، صنعتی و شهری محاصره شده اند و این امر بیشترین فشار را به تالاب ها وارد کرده است، ضمن آنکه کاهش و تغییر تراز خزر نیز بیشترین اثر را بر آنها دارد، به شکلی که تالاب گمیشان درحال خشک شدن است. از طرف دیگر کاهش تراز آب کمترین اثر را بر روی رود ولگا دارد.
به گفته ی ایشان، برمبنای مطالعات، وقتی تراز آب تا ۳ متر تغییر می کند، تالاب های ولگا نه خیلی بزرگ می شوند و نه خیلی کوچک، چون حجم آب رود ولگا به اندازه ای است که هم کاهش تراز آب خزر را پوشش می دهد و هم افزایش تراز آب را.
منبع: websec.ir
اگر پسندیدید لاک کنید:
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان سایت امن در مورد این مطلب