بخش پایانی، در میزگرد تخصصی ایسنا مطرح شد
كپی كاری وابستگی كشور به خارج را بیشتر می كند، نسبت به تربیت نسل نانوكار اقدام گردد
سایت امن: با وجود آنكه هم اكنون محصولات دانش بنیان حوزه نانو به بیشتر از ۴۵ كشور دنیا صادر می شود و ۱۸ درصد از گردش مالی ۱، ۴۰۰ میلیارد تومانی این حوزه مربوط به صادرات بوده است، ولی فعالان تجهیزات ساز این حوزه بر این باورند كه كپی كردن وابستگی ما به خارج از كشور را بیشتر می كند و باید با دوری گزیدن از نمایش آمارهای الهام بخش و تبلیغاتی، با برنامه ریزی صحیح و اصولی نسبت به اثربخش كردن فناوری نانو در اقتصاد كشور اقدام گردد.
به گزارش سایت امن به نقل از ایسنا، در بخش اول میزگرد تخصصی با سوژه "بررسی دستاوردهای ستاد نانوفناوری با تمركز بر نانومدیسین" كه با حضور دكتر هاشم رفیعی تبار عضو فرهنگستان علوم و استاد پیشكسوت دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی، دكتر سید مهدی رضایت مدیر كارگروه توسعه منابع انسانی ستاد ویژه توسعه فناوری نانو و دكتر محسن احمدی عضو هیأت علمی گروه مهندسی و فیزیك پزشكی دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی و برخی از دانشجویان نانو پزشكی دانشگاه های علوم پزشكی تهران و شهید بهشتی در ایسنا برگزار شد، بررسی موضوعاتی نظیر عملكرد ستاد نانو در توسعه رشته های دانشگاهی و تجهیزات آزمایشگاهی، كمیت گرایی و كیفی سازی تحقیقات، صادرات محصولات دانش بنیان فعالان عرصه نانو فناوری پزشكی و همین طور لزوم به روز رسانی سرفصل های دروس دانشگاهی و چالش هایی كه در حوزه نانو فناوری وجود دارد، عنوان شد.
در بخش دوم و پایانی این میزگرد درباب صادرات محصولات دانش بنیان بحث شد كه به این شرح است:
صادرات به كشورهای همسایه سخت تر از صادرات به كشورهای با ثبات است
دكتر مهدی رضایت، مدیر كارگروه توسعه منابع انسانی ستاد ویژه توسعه فناوری نانو در میزگرد تخصصی با سوژه "بررسی دستاوردهای ستاد نانوفناوری با تمركز بر نانو مدیسین" ضریب تأثیر (IF) متوسط مقالات محققان ایرانی در دنیا را حدود ۲.۵ ذكر كرد و اظهار داشت: با تغییراتی كه ستاد نانو در حوزه حمایت ها صورت داده است، در بین چند هزار مجله ای كه مقالات محققان منتشر می شود، مقالاتی كه در مجلات با كیفیت بالا منتشر می شوند مورد حمایت ستاد نانو قرار خواهند گرفت.
رضایت همین طور با تاكید بر اینكه اولویت های ستاد نانو در حوزه نانو پزشكی تعیین شده است، اضافه كرد: یكی از اشكالات كشور علاوه بر درمان بیماری های صعب العلاج، در این حوزه، آلودگی های زیست محیطی است؛ چراكه خیلی از بیماری ها منشأ آلودگی های زیست محیطی دارد كه در این زمینه از طرح های این حوزه حمایت می شود.
وی تولید نانو فیلتر برای تصفیه پساب كارخانه ها را نمونه ای از این دستاوردها نام برد كه مورد حمایت ستاد نانو قرار دارد و اظهار داشت: همین طور در بخش نانوپزشكی حوزه های "دارورسانی" و "درمان بیماری های صعب العلاج" جزو اولویت های ما است و حمایت های ویژه ای در این حوزه ها صورت می گیرد.
این محقق حوزه نانو فناوری پزشكی با تاكید بر اینكه ۳۰ درصد مطالعات و پژوهش های نانوفناوری پزشكی در حوزه دارورسانی هدفمند است، تصریح كرد: در دنیا باز این روند وجود دارد؛ چرا كه همچون مهمترین عرصه های كاركرد نانو در حوزه دارورسانی است كه از نظر تجاری باز قابل توجه است.
وی ۵ درصد تحقیقات این حوزه را مربوط به حوزه مهندسی بافت و ۶ درصد پژوهش ها را مربوط به نانوبیوتكنولوژی دانست و اظهار نمود: این در شرایطی است كه عملكرد ستاد فناوری نانو به تأیید دست اندركاران و طبق گزارش های عملكردی برمبنای میزان بودجه دریافتی، قابل قبول و در مواردی كم نظیر بوده است.
رضایت با اشاره به اینكه هم اكنون در حوزه نانو درگیر مسائلی چون تجاری سازی، توسعه محصول، صادرات محصول و توسعه بازار در خارج كشور هستیم، اظهار داشت: این موارد بخش هایی هستند كه به بودجه و اعتبار بسیار بیشتر از گذشته نیاز دارند و امیدوارم در این زمینه ها با عنایت به كاهش اعتبارات بودجه سال ۹۸ اصلاحاتی صورت گیرد.
وی با اشاره به صادرات محصولات به كشورهایی چون افغانستان، تصریح كرد: اگر شركتی توان صادرات محصولات خود به هر كشوری را داشته باشد، باید دست كاركنانش را بوسید و نباید این حوزه را تخطئه كرد؛ چون ایران یك كشور وارداتی است، ضمن آنكه باید خوشحال باشیم كه در حوزه نانو توانسته ایم شیرآلاتی را تولید كنید كه بر روی آنها روكش های مقاوم در مقابل رطوبت وجود دارد و یا رنگ هایی را تولید نماییم كه مقاومت آنها در مقابل سایش بالا است و یا لباس ها و كفش هایی را با استفاده از فناوری نانو تولید نماییم كه مورد اقبال كشورهای همسایه مثل افغانستان و عراق هستند. باید به خاطر داشت كه صادرات به این كشورها حتی سخت تر از كشورهای با ثبات دنیا است.
وی با اشاره به اینكه هر اندازه كه در حوزه صادرات تلاش شود، باز هم ظرفیت برای توسعه وجود دارد، اظهار داشت: ما به بیشتر از ۴۵ كشور دنیا صادرات داریم و در سال ۱۳۹۶ از حدود ۱، ۴۰۰ میلیارد تومان گردش مالی، ۱۸ درصد آن بخش صادرات بوده است.
مدیر كارگروه منابع انسانی ستاد نانو اشاره كرد: محصولات نانویی به كشورهایی چون آلمان، چین و كره جنوبی صادر گردیده است. در عین حال مزیت صادراتی كشور را در صادرات محصولات دانش بنیان به كشورهایی چون عراق و افغانستان را باید ذكر كرد.
كپی كردن وابستگی ما به خارج از كشور را بیشتر می كند
دكتر هاشم رفیعی تبار، استاد پیشكسوت دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی با اشاره به اینكه كپی كردن وابستگی ما به خارج از كشور را بیشتر می كند، عنوان كرد: یكی از انگیزه های وقوع انقلاب ۵۷ به غیر از وابستگی های فرهنگی و سیاسی، وابستگی عمیق صنایع ما به خارج از كشور بود. بعنوان نمونه "ایران خودرو" افتتاح شد ولی فقط با صنعت مونتاژ كه قطعات اساسی آن از انگلستان وارد می شدند؛ پس در حقیقت صنعت واردشده به كشور كاملاً كپی سازی بود كه همین امر ضربات بزرگی به صنعت خودروسازی در كشور وارد آورد.
این عضو فرهنگستان علوم با اشاره به اینكه طی ۴۰ سال قبل تا میزان زیادی به توان و پتانسیل های داخل كشور متكی شده ایم، عنوان كرد: بیشترین نگرانی من بعنوان عضوی از فرهنگستان علوم كشور ایجاد زیرساخت های لازم برای توسعه پایدار می باشد كه برای تحقق آن باید فرهنگ سازی كرد و امر ایجاد زیرساخت را از دبیرستان و حتی پایین تر از آن آغاز نماییم.
انتقاد از اقتصاد تك محصولی در كشور
این استاد پیشكسوت دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی با انتقاد از تفوق اقتصاد تك محصولی در كشور، اشاره كرد: این نوع اقتصاد به توسعه پایدار كمكی نمی كند؛ چراكه كماكان در خیلی از حوزه ها وابستگی اقتصادی ما به خارج از كشور بالا است. بعنوان نمونه هنوز نانو به صنایع پتروشیمی كشور وارد نشده، در حالیكه پتانسیل این حوزه بسیار بالا است و می توان حداقل ۳۰ محصول مؤثر و كاربردی نانو همچون پلیمر و گازهای ویژه را از دل آن استخراج كرد.
رفیعی تبار با تاكید بر اینكه توسعه پایدار كلیشه و واژه ای است كه باید در رأس امور قرار گیرد، تصریح كرد: "ك پی سازی" و "copy and paste" از سایر كشورها كمكی به پیشرفت صنعت و توسعه پایدار ما نمی كند، بلكه باید با تقویت علوم پایه و مدل سازی محاسباتی، آزمایشگاهی، قدم اول را از خودمان شروع نماییم، باید با برنامه ریزی اصولی در ارتباط با NIBC حركت نماییم و با پایش و اندازه گیری سالانه پیشرفت ها، توسعه پایدار واقعی را محقق نماییم و راه دیگری نداریم.
تلاش برای هدایت منابع دولتی به خرید داخلی
رضایت با تاكید بر اینكه هم اكنون عمده خریداران تجهیزات ساخت داخل، بخش خصوصی است؛ تصریح كرد: در بخش دولتی اعتبارات بسیاری وجود دارد، اما متأسفانه رویكرد اصلی، واردات تجهیزات مورد نیاز است، در حالیكه هدایت این اعتبارات به سمت خرید ساخت داخل می تواند اثرات زیادی در رشد و توسعه شركت های داخلی داشته باشد.
عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشكی تهران با اشاره به اینكه ما در این حوزه عملكرد موفقی نداشتیم، افزود: برخی از خریداران به شركت های تولیدكننده محصولات نانویی سلامت محور اعلام نمودند در صورتیكه تاییدیه سازمان غذا و داروی آمریكا یا اروپا دریافت شده باشد و یا به كشوری مانند چین صادرات شده باشد، آماده خرید هستند. اینكه گفته شود نسل اول تولیدات ساخت داخل بدون نقص است، اشتباه خواهد بود؛ چراكه حتی در تولیدات شركت های خارجی باز در نسل های اول نقصانی وجود دارد، پس در این قسمت پشتیبانی از تولیدات داخل اهمیت بیشتری دارد و خوشبختانه در این بخش، كشور باز اعلام حمایت كرده است.
ارائه آمارهای الهام بخش و تبلیغاتی جایگاهی برای كشور ایجاد نمی كند
در این میزگرد تخصصی، همین طور دكتر محسن احمدی، عضو هیأت علمی گروه مهندسی و فیزیك پزشكی دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی با اشاره به اینكه شاخص های قرن حاضر در حیطه علم و فناوری با نانو گره خورده است، اظهار نمود: من بعنوان فردی كه سال ها در زمینه تكنولوژی های جدید فعالیت نموده است، علاقه مندم بدانم كه ستاد و كمیته نانوفناوری كشور چه افق و جایگاهی برای آینده این رشته ترسیم كرده است.
وی با اشاره به اینكه نانوفناوری در همه زمینه های علمی و فنی كاربردی حضور دارد، اظهار داشت: در صورت برنامه ریزی صحیح، این فناوری می تواند تأثیر عظیم اقتصادی در بخش های مختلف كشور ایجاد كند.
این فناور برگزیده دانشگاه با اشاره به تجربه ۳۰ ساله در حوزه تكنولوژی های جدید و همكاری نزدیك با صنعت تجهیزات پزشكی كشور تایوان، تصریح كرد: از همان ابتدا درگیر و شاهد رشد صنعتی تایوان در زمینه تجهیزات پزشكی بودم. این جزیره كوچك كه نه منابع غنی نفت و گاز و نه ثروت زیادی دارد، توانسته است طی یك دوره ۲۵ ساله با بهره گیری از علوم و دانش پایه مهندسی و پزشكی و به دنبال آن تولید محصول و ارزش افزوده، درصد بالایی از درآمد اقتصادی خودرا از صادرات تجهیزات پزشكی تأمین كند.
وی با تقدیر از زحمات و دستاوردهای مسئولان كشور در حیطه علوم و فناوری، عنوان كرد: البته نمایش آمارهای الهام بخش و تبلیغاتی جایگاهی برای ما ایجاد نمی كند، بلكه باید با برنامه ریزی صحیح و اصولی در این راه گام برداریم. بعنوان نمونه در كشوری مانند آلمان تأثیر اقتصادی نانوفناوری بر اقتصاد كلی جامعه بسیار چشم گیر است، به گونه ای كه این رقم تنها در حیطه تجهیزات پزشكی، صنعتی بالغ بر چند ده میلیارد امسال عنوان شده است.
احمدی، با اشاره به رتبه چهارم ایران در عرصه تولید مقالات نانوفناوری، اظهار نمود: بااینكه ایران در این حوزه از صفر آغاز نموده و امروز دستاوردهای بزرگی دارد، اما مساله اصلی برای سنجش میزان این موفقیت بررسی تأثیر اقتصادی این دستاوردها در سطح جامعه است.
وی با ذكر نمونه ای دیگر از تجربیات مشابه كشورها در این حوزه، تصریح كرد: بعنوان نمونه خانم گاندی در چارچوب ستاد علوم كامپیوتر و IT كشور هند، به گونه ای برنامه ریزی كرد كه ۳۰ سال بعد، هندوستان به یك موتور قوی IT در جهان تبدیل گشته است. بدین سبب می توانیم با توجه و استفاده از این تجربیات، پیشرفت نماییم.
وی جایگاه فعلی نانوفناوری پزشكی كشور را قابل قبول ندانست و افزود: ا گر خواستار ارتقای سهم كشور در حیطه فناوری های نانو پزشكی دنیا هستیم، باید از پایه نسبت به تربیت نسلی نو و در اصطلاح نسلی "نانو كار" اقدام نماییم، بعنوان مثال باید مفاهیم پایه نانو فناوری در سرفصل دروس مدارس و دبیرستان ها گنجانده شود تا دانش آموزان از همان ابتدا با فناوری نانو آشنا شده و مفاهیم پایه و كاربردهای آنرا لمس و درك كنند.
دكتر احمدی در ادامه، اظهار نمود: پیشنهاد من بعنوان طراح و سازنده نخستین اسكن میكروسكوپ كشور این بود كه این دستگاه با قیمت بسیار پایین در اختیار مدارس كشور قرار داده شود تا از این طریق، امكان و بستر آشنایی دانش آموزان با مفاهیم و مقیاس های پایه نانو و ایجاد درگیری ذهنی آنان با این مفاهیم فراهم گردد، ولی متأسفانه به دلایلی گوناگون این پیشنهاد عملی نشد.
وی با انتقاد از برخی سیاست های غیرمتعارف ستاد نانوی كشور، اضافه كرد: بعنوان نمونه گاهی مطرح می شود كه لازمه پذیرش دانشجوی دكترای نانوپزشكی و ایجاد رشته های علوم پایه نانو، در گروه های آموزشی دانشگاه ها، منوط به تهیه و تأمین تجهیزات بعضاً غیر ضروری و پیشنهادی ستاد، بوسیله شركت های خاص است. بااینكه هر گونه تلاش در امتداد رونق اقتصادی و ایجاد گردش مالی در شركت های خصوصی و دانش بنیان اقدامی پسندیده است، ولی توسعه زیر ساخت مراكز آموزشی نباید در گرو این گونه نگرش ها باشد.
این استاد دانشگاه با اشاره به لزوم برنامه ریزی هدفمند و مأموریت گرا برای تربیت متخصصین نانوفناوری، اظهار نمود: در امتداد توسعه روزافزون فناوری نانو در كشور، لازم است رشته ها و گرایش های مختلف نانو فناوری، برمبنای توانمندی و پتانسیل دانشگاه ها در زمینه گرایش مهندسی و تجهیزات نانو، كاربرد نانو فناوری در داروسازی، كاربرد نانوفناوری در تشخیص و درمان بیماری ها و یا سایر كاربردهای این حیطه علمی در زمینه مواد، بیوتكنولوژی و غیره راه اندازی شود.
عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی در میزگرد تخصصی ایسنا تصریح كرد: مشكل دیگر گروه های آموزشی، با عنایت به عدم تفكیك گرایش های مختلف رشته نانو فناوری، جذب دانشجو با سابقه تحصیلی غیرمرتبط در مقطع دكترای نانوپزشكی است. بدین سبب پیشنهاد می شود بورد نانو و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی ساز و كار پذیرش دانشجوی دوره دكترای نانو فناوری پزشكی را برمبنای مؤلفه های علمی و آكادمیك مناسب تغییر دهند.
وی با تاكید بر اهمیت علوم پایه برای تولید دانش بنیادی نانو و در نهایت تولید محصول اختصاصی و ایجاد مزیت برای كشور، تصریح كرد: استفاده از تجربیات موفق كشورهای پیشرفته در حوزه نانو هیچ ایرادی ندارد، ولی حرف ما این است كه با كپی كردن نه سهمی از تكنولوژی نانوی دنیا خواهیم داشت و نه ثروت و ارزش افزوده ای برای كشور فراهم می شود.
این متخصص مهندسی پزشكی با اشاره به پیشرفت دنیا در حیطه نانوفناوری و ورود به فازهای سوم و چهارم نانوفناوری، اظهار نمود: بیشترین نگرانی من این است كه با وجود حسن نیت و تلاش دست اندركاران، نانو فناوری در ایران، هنوز در فاز اول ایستاده است و ساختار مناسبی برای پیشرفت و چشم انداز آینده این رشته فراهم نشده است. باید بپذیریم تا زمانی كه در میان دست اندركاران و مسئولان حوزه نانو تناقض علاقه و گرایش وجود دارد، داوری، قضاوت و برنامه ریزی موفقی نخواهیم داشت.
این محقق فناوری نانو با تاكید بر اینكه ب رأی موفقیت بیشتر در حوزه نانو باید از تجربیات موفق سایر كشورها بهره مند شویم، اظهار داشت: كشور تایوان ظرف ۱۸ سال حدود ۱۰ درصد صادرات خودرا به تجهیزات پزشكی اختصاص داد، این درحالی است كه وضعیت كشور ما هنوز در بعضی تجهیزات اولیه پزشكی بحرانی است. بعنوان نمونه، در همه جای دنیا بیمار دیالیزی پس از انجام دیالیز، فوراً به حالت اولیه و فعالیت روزانه خود برمی گردد، ولی بیمار دیالیزی در ایران، بعضاً، پس از دیالیز، به خاطر درد و رنج ناشی از وضعیت فیلتراسیون بی كیفیت و غیراستاندارد دستگاه های دیالیز، قادر به زندگی عادی نیست!
احمدی با اشاره به تجربیات خود در حوزه تكنولوژی های جدید كشورهای پیشرفته و ارتباطات نزدیك نهادهای آكادمیك با شركت های فناورانه و نوآور، اظهار نمود: نگاه من به این حوزه نگاه كلان به افق كشور در حوزه تكنولوژی های جدید است كه باید به صورت اصولی برای آن برنامه ریزی شود. این در حالی است كه هم اكنون كشور در عرصه تولید محصولات فناورانه با مشكلات و موانع بزرگی دست و پنجه نرم می كند. بعنوان نمونه سودهای كلان بانكی یكی از موانع بزرگ سرمایه گذاری بخش خصوصی در حوزه علوم و فناوری است كه باید برای آن فكری شود.
وی با اشاره به پتانسیل بسیار بالای فناوری نانو در كشور و لزوم برنامه ریزی برای بهره مندی كامل از این توان علمی، اظهار نمود: برای اصلاح و بهبود وضعیت، مسلماً، اول باید از علوم پایه و طراحی روشی برای جذب افراد شایسته در این حوزه شروع نماییم و سپس تولید دانش فنی، باید سیاست پشتیبانی از صنعتگر را مورد بازنگری قرار دهیم.
عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی افزود: بعنوان نمونه من به همراه دانشجویان و سایر همكاران گروه مهندسی پزشكی دانشگاه علوم پزشكی كشور طی چند ماه گذشته موفق به ابداع"دستگاه مانیتور ۲۴ ساعته علائم حیاتی بیمار در خارج از محیط بیمارستان" شدیم كه بوسیله آن هزینه بستری بیمار در بیمارستان تا یك دهم هزینه فعلی كاسته می شود. ابداع این دستگاه حاصل ۳۰ سال تجربه من در چندین كشور دنیاست كه با رعایت تمام استانداردهای بین المللی طراحی و ساخته شده است، ولی به لحاظ فقدان سیستم پشتیبانی اصولی و مؤثر برای توانمندسازی مبتكر و صنعتگر و همین طور موانع گوناگون دیگر، اطمینان دارم كه تولید انبوه این دستگاه در داخل كشور امكان پذیر نیست.
این فناور برگزیده دانشگاه حمایت مالی از صنعتگران و فناوران را یكی از طریق های ارتقای صنعت و فناوری در كشور عنوان نمود و اظهار داشت: باید در این راه از تجربیات، مدلها و الگوهای موفق سایر كشورها بهره برد و با پشتیبانی و نمایش امكانات و تسهیلات به فعالان و فناوران این حوزه، به سمت پدید آوردن قشری صنعتگر و توسعه دهنده تحقیقات صنعتی و گسترش علوم پایه حركت كنیم؛ چراكه این مسیر ما را به سمت یك كشور صنعتی با اقتصاد و ارزش افزوده سوق خواهد داد.
برنامه های آتی ستاد
رضایت باز در ادامه این میزگرد تخصصی، با اشاره به اینكه در مقطعی نهضت انتشار مقاله در كشور به وجود آمد كه در این زمینه رتبه خوبی كسب كردیم، اظهار داشت: ولی در مقابل در شاخص فناوری كه شامل ثبت پتنت بین المللی است، هنوز اتفاق مهمی در كشور رخ نداده و البته برای اقدام كردن در این زمینه دیر نشده است. ستاد نانو در این بخش تلاش های جدی را در دستور كار قرار داده است.
مدیر كارگروه توسعه منابع انسانی ستاد نانو با اشاره به اینكه این چالش و كمبود در حوزه نانو باز وجود دارد، اظهار نمود: ما در این زمینه لطمه شناسی كردیم، ضمن آنكه به وزارت بهداشت باز اعلام كردیم اگر دانشجویان تحصیلات تكمیلی پتنت دارند، فارغ التحصیل شوند و تنها فارغ التحصیلی و ارتقای اساتید را به مقاله منوط نكنیم.
وی با اشاره به اهداف این ستاد اظهار داشت: هم اكنون شركت های فعال در این عرصه ۵۸۵ محصول تولید می كنند كه تا سال ۱۴۰۰ به ۱۴۰۰ محصول در بازار افزایش پیدا خواهدنمود.
مدیر كارگروه توسعه منابع انسانی ستاد نانو گردش مالی حدود ۳۰ هزار میلیارد ریال در سال ۱۳۹۸ را از دیگر اهداف این ستاد نام برد و تصریح كرد: توسعه بازار یكی از اهداف این ستاد است، از این رو نیاز به توسعه ارتباطات با صنایعی مانند خودروسازی است. تصور كلی بر این است كه صنعت خودروسازی توسعه بسیاری یافته است، ولی بررسی این صنعت نشان داده است كه پایین ترین میزان پیشرفت و ارتباط فناوری نانو مربوط به صنعت خودروسازی بود و ایجاد ارتباط این صنعت با شركت های دانش بنیان می تواند گام مؤثری در توسعه این صنعت باشد.
رضایت، صنعت پتروشیمی را از دیگر صنایعی دانست كه شركت های نانویی می توانند در آن حضور یابند، اظهار نمود: خیلی از نانوكاتالیست های مورد نیاز این صنعت از خارج وارد می شود، در حالیكه شركت های فناوری بزرگی در كشور برای تولید این محصول شكل گرفته اند كه با همه سختی ها، تلاش ما در حمایت جهت استفاده از محصولات ساخت داخل در این بخش ها در كنار صادرات خواهد بود.
گفت و گو از خبرنگاران ایسنا: هادی محمدی، مریم رضایی
دبیر: رقیه السادات حسینی
اگر پسندیدید لاک کنید:
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان سایت امن در مورد این مطلب